గుహ

గుహ

గుహ/ కుహరము

“గుహా = కిష్కిధా”, పద కా అర్థ : కిసీ భీ వైదిక / పౌరాణిక / సంస్కృత వాఙ్మయ మే కిసీ భీ పద కా ఔర పద కే అర్థ కా నిర్ణయ కరనే కే లిఏ వైదిక ఆచార్య పరంపరాగత ప్రాప్త ప్రమాణ వ్యాఖ్యాన కారోం కీ గ్రన్థ, వ్యాఖ్యాన కా హీ ఆధార లేనా చాహిఏ

ఉదా: గుహా – సామాన్య గుహా, ఔర కిష్కిన్ధా , హరి - శ్రీ మహా విష్ణు, వానర ఇత్యాది

గుహా, కిష్కిధా - వ్యాకరణ శబ్దార్థ నిరూపణ : 1) పాణినీ వ్యాకరణ మహాభాష్య : పారస్కరప్రభృతీని చ సంజ్ఞాయామ్ (౨౫౯౪) (గణస్వరూపసాధకభాష్యమ్) అవిహితలక్షణః సుట్ పారస్కరప్రభృతిషు ద్రష్టవ్యః । పారస్కరో దేశః । కారస్కరో వృక్షః । రథస్పా నదీ । కిష్కిన్ధా గుహా । కిష్కుః ॥ తద్బృహతోః కరపత్యోశ్చోరదేవతయోః సుట్తలోపశ్చ । తస్కరః, బృహస్పతిః ॥ ప్రాయస్య చిత్తిచిత్తయోః సుడస్కారో వా । ప్రాయశ్చిత్తిః । ప్రాయశ్చిత్తమ్ ॥ ఇతి శ్రీమద్భగవత్పతఞ్జలివిరచితే వ్యాకరణమహాభాష్యే షష్ఠాధ్యాయస్య ప్రథమే పాదే పఞ్చమమాహ్నికమ్ ॥ 2) కాశికా  : పారస్కరప్రభృతీని చ శబ్దరూపాణి నిపాత్యన్తే సంజ్ఞాయాం విషయే। పారస్కరో దేశః। కారస్కరో వృక్షః। రథస్పా నదీ। కిష్కుః ప్రమాణమ్। కిష్కిన్ధా గుహా। తద్బృహతోః కరపత్యోశ్చోరదేవతయోః సుట్ తలోపశ్చ। తస్కరశ్చోరః। వృహస్పతిదేవతా। చోరదేవతయోః ఇతి కిమ్? తత్కరః। బృహత్పతిః। సంజ్ఞాగ్రహణాదుపాధిపరిగ్రహే సిద్ధే గణే చోరదేవతాగ్రహణం ప్రపఞ్చార్థమ్। ప్రాత్తుమ్పతౌ గవి కర్తరి। తుమ్పతౌ ధాతౌ ప్రశబ్దాత్ పరః సుట్ భవతి గవి కర్తరి। ప్రస్తుమ్పతి గౌః। గవి ఇతి కిమ్? ప్రతుమ్పతి వనస్పతిః। పారస్కరప్రభృతిరాకృతిగణః। అవిహితలక్షణః సుట్ పారస్కరప్రభృతిషు ద్రష్టవ్యః। ప్రాయశ్చిత్తమ్। ప్రాయశ్చిత్తిః। యదుక్తం ప్రాయస్య చితిచిత్తయోః సుడస్కారో వా ఇతి తత్ సఙ్గృహీతం భవతి। 3) వాచస్పత్యమ్/పశ్వయన : పారస్కరాది “పారస్కరప్రభృతీనిచ సంజ్ఞాయామ్” పా౦ ఉక్తే ససుట్కనిపాతనిమిత్తే శబ్దగణే స చ “పారస్కరో దేశః । కారస్కరోవృక్షః । రథస్యా నదీ । కిష్కుః ప్రమాణమ్ । కిష్కిన్ధా గుహా । (తద్వృహతోః కరపత్యోశ్చౌరదేవతయోః సుట్ తలోపశ్చ) (ప్రాత్తుమ్పతౌ గవి కర్త్తరి) 4) శబ్దకల్పద్రుమ  : (గుహ్ + కఃటాప్చ। )సింహపుచ్ఛీలతా।గర్త్తః। పర్వ్వతాదేర్గహ్వరమ్। ఇతిమేదినీ।హే।౪। ( యథా రామాయణే।౧।౧।౭౦। “ కిష్కిన్ధ్యాంరామసుగ్రీవౌజగ్మతుస్తౌగుహాంతదా॥ ” ) శేషస్యపర్య్యాయః। విలమ్౨శిలాసన్ధిః౩దేవఖాతమ్౪గహ్వరమ్ ౫। శాలపర్ణీవృక్షః ౬। ఇతిరాజనిర్ఘణ్టః॥, ఐసే హీ శ్రీ మద్వాల్మీకి రామాయణ మే ఆయా “గుహా / గుహాయాం" పద కో శ్రీమద్ వాల్మీకి కీ రామాయణ మేం ప్రయోగ కియా ఔర శ్రీ రామ -తిలక, శివసహాయ శ్రీ రామాయణ శిరోమణి, భూషణ శ్రీ గోవిందరాజియమ్ ,ఇత్యాది ప్రామాణిక వ్యాఖ్యానోం మేం ( గుహా శబ్ద కా కిష్కిన్ధా ఆర్థ ) హీ స్పష్ట రూప సే నిర్ణయ కియా గయా హై, యహా వైదిక వాఙ్మయ , ఆచార్యొం కి సిద్దాన్త హై,

కిష్కిన్ధ పు౦. కిం కి దధాతి ధా--క పారస్కరా౦ సుట్ షత్వం మలోపః । వృహ౦ స౦ కూర్మవిభాగే ఆగ్నేయ్యాముక్తే ౧ దేశభేదే “ఆగ్నేయ్యాం దిశి కోశలకలిఙ్గవఙ్గోపవఙ్గజటరాఙ్గాః” ఇత్యుపక్రమే “కిష్కిన్ధ కణ్టకస్థల నిషాదవాస్త్రాణి పురిక- దాశార్ణ్ణాః” ఇతి । తత్రత్యే ౨ పర్వ్వతభేదే చ । ౩ తత్రత్యవాలి- రాజ ధాన్యాం ౪ తత్రత్యగుహాయాఞ్చ స్త్రీ శబ్దర౦ । “త్వయా సహ మహాబాహో! కిష్కిన్ధోపవనే తదా” । “గచ్ఛ లక్ష్మణ! జానీహి కిష్కిన్ధాయాం కపీశ్వరమ్” । “కిష్కిన్ధాద్వా- రమాసాద్య ప్రబివేశానివారితః” భా౦ వ౦ ౨౮౧ అ౦ । “గుహామాసాదయామాస కిష్కిన్ధాం లోకవిశ్రుతామ్ । తత్ర వానరరాజాభ్యామైన్దేన ద్విపదేన చ । యుయుధే దివసాన్ సప్త” భా౦ మ౦ ౩౦ అ౦ । దక్షిణదిగ్విజయే । కిష్కిన్ధా అభిజనోస్య సిన్ధ్వా౦ అణ్ । కైష్కిన్ధ పిత్రాదిక్రమేణ కిష్కిన్ధాగు- హాతత్పురీవాసిని త్రి౦ స్త్రియాం ఙీప్ ।

కిష్కిన్ధా(న్ధ్యా)కాణ్డ న౦ వాల్మీకిరామాయణాన్తర్గతే కిష్కిన్ధాధికారేణ వాలిసుగ్రీబాదీనామితివృత్తప్రతిపాదకే కాణ్డభేదే । కిష్కిన్ధీ స్త్రీ కిష్కిన్ధ + గౌరా౦ ఙీష్ । కిష్కిన్ధపర్వ్వత- గుహాయామ్ “అభ్యేత్య సర్వ్వే కిష్కిన్ధ్యామ్” భా౦ వ౦ ౨౭౯ అ౦ । కిష్కిన్ధ్య పు౦ కిష్కిన్ధ + స్వార్థే యత్ । ౧ కిష్కిన్ధశబ్దార్థే ౨ తత్రత్యపర్వతగుహాయాం ౩ వాలిరాజఘాన్యాం చ స్త్రీ । కిష్కిన్ధ్యా(న్ధ్యా)ధిప పు౦ ౬ త౦ । వాలినామకే వానరరాజే జటా౦ శబ్దర౦,

• ఇత నా హీ నహీ ఇస కో పుష్ఠీ దేతే హుఏ వ్యాకరణ ఆచార్య “శ్రీ రామాయణ” కే హీ శ్లోక ఉధృత్ కిఏ హై। “ జైసే రామాయణ మే బోలా గయా హై “యథా రామాయణే।౧।౧।౬౭, ౭౦ కిష్కిన్ధ్యాంరామసుగ్రీవౌజగ్మతుస్తౌగుహాంతదా॥“

6. ఇస శ్లోక కా అర్థ క్యా హై ? స) తతః ప్రీతమనాశ్చైవ విశ్వస్తశ్చ మహాకపిః | కిష్కిన్ధాం రామసహితో జగామ చ గుహాం తదా || ౧।౧।౬౭, ౭౦ అథ తిలకాఖ్యా టీకా :- తత ఇతి । తతః సాలభేదానన్తరం తేనాతిదుష్కరేణ కర్మణా వాలివధే విశ్వాసం ప్రాప్తః ప్రీతమనాః కపిరాజ్యలాభో ఽచిరాదేవేతి సన్తుష్టమనాః మహాకపిః సుగ్రీవః కిష్కిన్ధాఖ్యాం గుహాం రామసహితో జగామ ।।,

రామకృతా : తదా తస్మిన్కాలే రామసహిత : సన్ కిష్కిన్ధాం తదాఖ్యాం గుహాం జగామ వివేశ ।।, అమృతకతకవ్యాఖ్యా : - తతః అనన్తరం భగవదతిరిక్తేన యేన కేన చిదపి దుష్కరేణ తేన కర్మణా విశ్వస్తః ప్రాప్తవిస్రంభః । ఇడభావశ్ఛాన్దసః । ప్రీతమనాశ్చ మహాకపిః కిష్కిన్ధాఖ్యాం గుహాం రామసహితో జగామ । పారస్కరప్రభృతిషు "కిష్కిన్ధా గుహా" ఇతి వచనాత్ షత్వమ్ ।।,

తత్వదీపికా : - తత ఇతి । తతః సాలభేదనానన్తరం తేన సాలాదిభేదనేన, విశ్వస్తః విశ్వాసం ప్రాప్తః, సర్వాత్మనా రామో దర్శనమాత్రేణ వాలినం హనిష్యతీతి విశ్వాసం ప్రాప్తః, ప్రీతమనాః కపిరాజ్యమచిరాదేవ మమ హస్తగతం భవిష్యతీతి సన్తుష్టాన్తరఙ్గ ఇత్యర్థః । తదా తస్మిన్నేవ కాలే కిష్కిన్ధాం గుహాం పర్వతాన్తరావకాశే తత్ర నిర్మితత్వాత్ కిష్కిన్ధాపి గుహాశబ్దేనోచ్యతే । జగామ చేతి యోజనా ।।,

గో.టీ : - స సుగ్రీవ: రామసహిత: సన్ తదా తస్మిన్నేవ కాలే కిష్కిన్ధాం కిష్కిన్ధాఖ్యాం గుహాం గుహావత్పర్వతమధ్యవర్తినీం పురీం జగామ ।,

తత ఇతి । తతః సాలభేదనానన్తరం తేన సాలాదిభేదనేన, విశ్వస్తః విశ్వాసం ప్రాప్తః, సర్వాత్మనా రామో దర్శనమాత్రేణ వాలినం హనిష్యతీతి విశ్వాసం ప్రాప్తః, ప్రీతమనాః కపిరాజ్యమచిరాదేవ మమ హస్తగతం భవిష్యతీతి సన్తుష్టాన్తరఙ్గ ఇత్యర్థః । తదా తస్మిన్నేవ కాలే కిష్కిన్ధాం గుహాం పర్వతాన్తరావకాశే తత్ర నిర్మితత్వాత్* కిష్కిన్ధాపి గుహాశబ్దేనోచ్యతే । జగామ చేతి యోజనా ।। तत इति । ततः सालभेदनानन्तरं तेन सालादिभेदनेन, विश्वस्तः विश्वासं प्राप्तः, सर्वात्मना रामो दर्शनमात्रेण वालिनं हनिष्यतीति विश्वासं प्राप्तः, प्रीतमनाः कपिराज्यमचिरादेव मम हस्तगतं भविष्यतीति सन्तुष्टान्तरङ्ग इत्यर्थः । तदा तस्मिन्नेव काले किष्किन्धां गुहां पर्वतान्तरावकाशे तत्र निर्मितत्वात्* किष्किन्धापि गुहाशब्देनोच्यते । जगाम चेति योजना ।।

వ్యాకరణ విశేషాలు

భాషాభాగం

నామ.

వ్యుత్పత్తి

బహువచనం గుహలు

అర్థ వివరణ

• కొండయందు తొలువబడిన బిలము=గుహ/రంధ్రము కిష్కింథా काले किष्किन्धां गुहां पर्वतान्तरावकाशे तत्र निर्मितत्वात्* किष्किन्धापि गुहाशब्देनोच्यते ।

పదాలు

నానార్థాలు

కిష్కింథా गो.टी : - स सुग्रीव: रामसहित: सन् तदा तस्मिन्नेव काले किष्किन्धां किष्किन्धाख्यां गुहां गुहावत्पर्वतमध्यवर्तिनीं पुरीं जगाम ।,

तत इति । ततः सालभेदनानन्तरं तेन सालादिभेदनेन, विश्वस्तः विश्वासं प्राप्तः, सर्वात्मना रामो दर्शनमात्रेण वालिनं हनिष्यतीति विश्वासं प्राप्तः, प्रीतमनाः कपिराज्यमचिरादेव मम हस्तगतं भविष्यतीति सन्तुष्टान्तरङ्ग इत्यर्थः । तदा तस्मिन्नेव काले किष्किन्धां गुहां पर्वतान्तरावकाशे तत्र निर्मितत्वात्* किष्किन्धापि गुहाशब्देनोच्यते । जगाम चेति योजना ।।

• పల్లము
• నక్కతోకపొన్న(మొక్క)

పర్యాయపదాలు

కిశ్కింధా అద్రికుక్షి, కందర, కందరము, కలుగు, కుహరము, గవి, గహ్వరము, గొబ, దరి, దేవఖాతము, నర్మర, పడకు, బిలము, బొఱియ, లొంక, శిలాసంధి, స్వాంతము.

సంబంధిత పదాలు

• గుహాశయము
• గుహాశయుడు
• గుహుడు

వ్యతిరేక పదాలు

పద ప్రయోగాలు

• పర్వతములో బొక్క చేసినాడు. గుహ చేసినాడు

అనువాదాలు

ఇంగ్లీషు:cave, den,cave(కేవ్) /(డెన్)/grot ఫ్రెంచి: సంస్కృతం: హిందీ:

తమిళం:குகை( గుగై) కన్నడం:ಗುಹೆ(గుహె) మలయాళం: